Til hvers er stjórnarskrá?

Stjórnarskrám er fyrst og fremst ætlað það hlutverk að vernda borgarana fyrir ásælni og afskiptasemi valdhafa. Meginhlutverk stjórnarskrárinnar er þannig að setja framkvæmdavaldi og löggjafarvaldi mörk. Gangi valdhafar út fyrir mörk sín geta þá dómstólar fellt ákvarðanir þeirra úr gildi með vísan til stjórnarskrár.

Í tillögu nefndarinnar að nýrri stjórnarskrá er að finna eitt atriði sem styrkir stöðu borgaranna gagnvart valdhöfum. Það er ákvæðið um þjóðaratkvæðagreiðslur. Ég hef að vísu verulegar efasemdir um að rétt sé að skilyrða heimild til þjóðaratkvæðis við einhverjar tilteknar tegundir laga enda verða þá valdhafar fljótir að útvíkka undantekningarnar með ýmsum klækjabrögðum. Eins er ég ekki viss um að rétt sé að almenningur geti átt frumkvæði að lagasetningum - frumkvæðisrétturinn hefur verið við lýði í Kaliforníu um nokkra hríð og valdið þar margháttuðum vanda.

Mannréttindakafli stjórnarskrártillögunnar er hins vegar helsti veikleiki hennar. Yfirlýsingar á borð við að tryggja beri fjölbreytileika mannlífsins eða að allir geti lifað við mannlega reisn setja valdhöfum ekki skorður heldur færa þeim nær ótakmarkað umboð til að skipta sér af nánast hverju sem er - líkt og þeir gera gjarna í skjóli óskýrra lagaákvæða. Það að slík merkingarleysa skuli hafa ratað inn í stjórnarskrártillöguna vekur óneitanlega með manni ugg um að höfundarnir hafi ekki haft hlutverk plaggsins neitt sérstaklega vel á hreinu.

Stjórnarskrá verði breytt umtalsvert

Raunhæfar leiðir?

Undanfarið hafa tilraunir til að draga úr ríkisútgjöldum fyrst og fremst snúist um að fyrirskipa stofnunum að lækka kostnað. Með slíkum aðgerðum má ná nokkrum árangri en hann verður ávallt bæði takmarkaður og tímabundinn. Skilvirkustu leiðirnar til skjóts sparnaðar eru tvær:

1. Forðast ónauðsynlegar fjárfestingar og einsskiptiskostnað. Dæmi um slíkt eru hátæknisjúkrahús (þegar læknar fást ekki vegna lágra launa), nýtt lúxusfangelsi (þegar bráðabirgðalausnir gætu nægt), dýpkun Landeyjahafnar (það vita allir út af hverju), breikkun vega (þegar umferð dregst saman), umsókn að ESB og allt annað sem ekki er beinlínis bráðnauðsynlegt. Það er vitanlega erfitt að standa í vegi fyrir alls kyns "þjóðþrifaverkum" af þessum toga, ekki síst þegar ábyrgðarlaus stjórnarandstaða fer sífellt upp á háa c-ið og kvartar og kveinar yfir skorti á atvinnubótavinnu. En framhjá slíku verður að horfa og vaða einfaldlega fram með hnífinn.

2. Leggja niður óþarfar rekstrareiningar og segja upp starfsmönnunum. Þótt fjöldi stofnana hafi verið sameinaður undanfarið hefur það yfirleitt engum sparnaði skilað, enda lækkar ekki kostnaður við nafnbreytingar. Ríkisstofnanir eru hins vegar mismikilvægar. Bráðamóttaka Landspítalans er til dæmis mjög mikilvæg en Lýðheilsustofnun er alls ekki mikilvæg í samanburðinum. Til skamms tíma má einfaldlega fara yfir og forgangsraða rekstrareiningum eftir mikilvægi þeirra og leggja síðan niður þær sem minnstu máli skipta og tryggja að þær gangi ekki aftur.

Til lengri tíma ætti svo auðvitað að greina ríkisreksturinn upp í verkefni og endurskipuleggja og hagræða á þeim grunni. Það tekur hins vegar tíma og skilar líklega ekki mjög skjótum sparnaði. Það sama á við um þessi verkefni og hin, óábyrg stjórnarandstaða flækist fyrir, líkt og gerðist til dæmis þegar sameina átti heilbrigðisstofnanir, en menn verða bara að horfa framhjá því. Ríkisstjórnin verður tæpast óvinsælli hvort sem er.

-------------------

Versta leiðin til að bæta afkomuna er hins vegar sú að hækka skatta. Ástæðan er einföld: Auknir skattar draga úr fjárfestingu í atvinnulífi en aukin fjárfesting er einmitt það sem við þurfum núna til að styrkja tekjugrunn ríkissjóðs.

Á móti skattahækkun

Már Guðmundsson endurtekur leikinn

Már Guðmundsson er maðurinn sem bar höfuðábyrgð á þeirri stefnu íslenska seðlabankans að hækka í sífellu vexti til að blekkja erlenda fjárfesta til oftrúar á íslenskt efnahagslíf, sem olli allt of háu gengi og að lokum hruni krónunnar.
Það kemur því ekki á óvart að nú þegar stöðnun ríkir ætli Már Guðmundsson að reyna að endurtaka leikinn. Afleiðingin verður minnkandi kaupmáttur, aukin skuldabyrði og enn meiri samdráttur í fjárfestingum en orðinn er. Enginn erlendur fjárfestir eða lánveitandi mun hins vegar taka mark á Má Guðmundssyni - aldrei aftur.

Líklegt að vextir hækki

Margur heldur mig sig

Gylfi Arnbjörnsson lýsti yfir því í útvarpsfréttum um helgina að ákvarðanir um verð til bænda væru í raun verðsamráð á markaði. Þetta virtist vera ein meginröksemd hans gegn hækkuninni nú og litlu skipta þótt kostnaður bænda hafi hækkað um nær 200% frá hruni.
Nýlega gekk Gylfi frá kjarasamningum sem þvinga velflest fyrirtæki í landinu til að taka á sig umtalsverða aukningu launakostnaðar án þess að neinar efnahagslegar forsendur séu þar að baki. Hækkununum var náð fram m.a. í skjóli hótana um verkfallsaðgerðir.
Eins og flestir vita er kjörum bænda í megindráttum stýrt af ríkisvaldinu. Verð á afurðum þeirra tekur mið af markmiðum um launakjör þeirra. Verðsamningar bænda eru því í flestu sambærilegir kjarasamningum Gylfa og félaga.
Það er vissulega rétt að sameiginleg verðlagning á vörum heillar atvinnugreinar er samráð. En ef svo er þá er það ekkert síður samráð þegar samtök launþega knýja fram hækkanir í skjóli verkfallshótana.
Hafi fyrirtækin á móti með sér öflug samtök verður skaðinn minni af slíku samráði. En þegar einu baráttumál samtaka atvinnurekenda eru að vernda hagsmuni þeirra sem í skjóli stjórnvaldsákvarðana hafa komist yfir forn réttindi almennings til fiskveiða annars vegar og hins vegar að reyna að þvinga ríkið til að bæta enn á skuldabyrðina svo hægt sé að byggja fleiri Landeyjahafnir verður skaðinn af samráði Gylfa og félaga miklu meiri en ella. Árás hans á bændastéttina breytir engu þar um, en hittir hann sjálfan fyrir.

„Lyktar af pólitík“

Máttlaust, en fasískt

Ekki verður séð að miklu skipti fyrir reykingamenn hvort tóbak er aðeins selt í apótekum. Ólíklegt er hins vegar að það standist atvinnufrelsisákvæði að banna sérhæfðum tóbaksverslunum (þær eru ein hér á landi) starfsemi. Staðreyndin er sú að reykingamenn munu reykja hvað sem líður sölubönnum, áróðri og fækkun staða þar sem leyfilegt er að reykja. Eina vitræna leiðin til að útrýma reykingum er að banna þær alfarið.

Hvað þetta allt varðar er tillagan saklaus og gagnslaus líkt og aðrar slíkar. Í henni er hins vegar annað að finna og ógeðfelldara. Það er sú hugmynd að bannað verði að sýna reykjandi fólk í kvikmyndum og sjónvarpi. Slíka tillögu setur enginn fram nema sá sem engu skeytir um persónulegt og listrænt frelsi.

Tóbak verði bara selt í apótekum

Tækifæri til samkeppni - Verndargjöld

Að minnsta kosti tvö einkafyrirtæki bjóða nú upp á sorphirðu. Nú þegar hækka á sorphirðugjöld hjá helmingi borgarbúa um fjórðung ætti að vera lag fyrir þessi fyrirtæki að fara að bjóða upp á slíka þjónustu í samkeppni við borgina.

Annars vekur furðu að enginn skuli hafa gert athugasemdir við að þrátt fyrir hástemmdar yfirlýsingar um sparnað standi ekki til að segja neinum upp hjá sorphirðunni. Því er haldið fram að helmingur tíma sorphirðumanna fari í að sækja tunnur inn á lóðir og þannig gefið í skyn að um helmingssparnað sé að ræða. Hvert barn sér vitanlega að blekkingum er beitt:

Sé það rétt að helmingurinn af tíma öskukarla fari í að labba eftir tunnum og gert ráð fyrir að með 15 metra reglunni þurfi þeir að labba fimm metrum styttri vegalengd að jafnaði þýðir það tímasparnað upp á um það bil 12%. Hins vegar verður að taka með í reikninginn að hluti af þessum tíma fer í að færa tunnurnar upp á bílinn og taka þær niður aftur. Á endanum er sparnaðurinn því vafalaust enn minni, hugsanlega milli 5 og 10% í besta falli. Og það er auðvitað ástæðan fyrir því að engum verður sagt upp.

Ábyrg stjórnarandstaða hefði bent á þetta í málsmeðferðinni, ef hún væri þarna.

En hvað er til ráða nú fyrir þá sem ekki sætta sig við að greiða gjald sem bæði er ósanngjarnt og ólögmætt og minnir helst á tolla þá sem sum samtök erlendis innheimta fyrir vernd gegn sjálfum sér? Einfaldast og áhrifaríkast er vafalaust að fórnarlömb "verndargjaldsins" færi tunnur sínar út á gangstéttar og láti þær einfaldlega velkjast þar um. Það er vafalaust fljótlegri leið til að stöðva vitleysuna en málaferli. 

 

Mikið hringt út af sorphirðu

Verðhækkanir og atvinnuleysi

Að jafnaði eru laun í verslun um það bil tíundi hluti teknanna. Til að mæta 20% launahækkun má því reikna með að vöruverð þurfi að hækka um 2% um það bil.

Í því árferði sem nú ríkir eiga mjög mörg fyrirtæki erfitt með að halda sjó. Verðhækkanir eru jafnframt líklegri en ella til að draga úr eftirspurn. Mörg fyrirtæki munu því bregðast við hinum nýja kjarasamningi með því að segja upp fólki og auka vinnuálag þeirra sem eftir eru.

Almennt verða launahækkanir að grundvallast á aukinni framleiðni. Séu laun hækkuð án þess að það eigi sér stoð í framleiðniaukningu skilar hækkunin sér ekki í auknum kaupmætti. Ástæðan er tvíþætt. Annars vegar hækkar vöruverð, verðbólga eykst, húsnæðislán hækka og eftirspurn eftir vöru og þjónustu minnkar því. Hins vegar eykst atvinnuleysi vegna sparnaðaraðgerða.

Þetta eru engin ný sannindi. Við bjuggum við þessar víxlhækkanir um langa hríð allt fram að þjóðarsáttarsamningunum á sínum tíma. Menn ættu því að þekkja afleiðingar þess að gera óraunhæfa kjarasamninga, en það er greinilega ekki öllum gefið að læra af reynslunni.

22% hærri laun í verslun

Hvar var ræfillinn ...

... sem þóttist ætla að flytja hafvillta ísbirni í Húsdýragarðinn?

Hvítabjörninn felldur

Gott hjá þeim!

Ég tek ofan fyrir þeim Hönnu Birnu og Sóleyju. Þær sýndu sáttfýsi og samstarfsvilja með því að gegna þessum stöðum. Það er rétt hjá þeim að hætta nú þegar komið er endanlega í ljós að meirihlutinn tekur hvorki tillit til sjónarmiða minnihlutans né fólksins í borginni. Þetta eru kjarnakonur sem láta ekki vaða yfir sig.

Hættir sem forseti borgarstjórnar

Veikburða undir lokin

Greinin byrjar ágætlega, en heldur er málflutningurinn veikburða undir lokin. Í stað þess að setja fram þau rök að þar sem regluverk ESB bannar ríkisábyrgð á innstæðutryggingum komi hún ekki til greina er vælt um að líklega muni Íslendingar þurfa að taka á sig þyngri byrðar eftir dómsniðurstöðu.

Þetta er málflutningur einstaklings sem hefur lagt allt undir í máli, tapað og á nú að fara að tala máli andstæðinganna. Slíkt geta fáir gert vel, kannski enginn.

Það gengur auðvitað alls ekki að fólk í slíkri stöðu verði nú í forsvari fyrir hagsmunum Íslands. Í þeim orðum felst engin persónuleg gagnrýni á Jóhönnu eða Steingrím, aðeins raunsætt mat á því hvað er sálfræðilega mögulegt.

 

Grein eftir Jóhönnu í Guardian