Stríðið, umræðan, hugsun og efi

Var í umræðuþætti hjá Gunnari Smára í kvöld, þar sem rætt var um stríðið í Úkraínu, samfélagsleg áhrif, siðfræði, umræðu og málfrelsi og hvað er framundan. Með mér í þættinum voru Benedikt Erlingsson leikstjóri, Eyja Margrét Brynjarsdóttir og Finnur Dellsén heimspekingar og Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir leikkona.

Það er ekki auðvelt að fjalla um þessa atburði sem eru svo nýhafnir, en ég held að það hafi þó tekist nokkuð vel miðað við allt og allt. Ég held að við höfum í megindráttum verið sammála um mikilvægi þess að verða ekki einhliða áróðri að bráð, að gera ekki venjulegt fólk að óvinum og að reyna að skilja forsendurnar og leita leiða til lausnar.

Ég lagði sérstaklega áherslu á nauðsyn þess að skilja mismunandi menningarbakgrunn og gera sér grein fyrir að viðhorf Vesturlandabúa eru ekki endilega upphaf og endir alls. Ég minnti einnig á hvernig kjarni hins vestræna viðhorfs, úrskurðarvald hins hugsandi einstaklings sem efast, hefur látið undan síga, sérstaklega á síðustu tveimur árum; hvernig hann hefur vikið fyrir hinum hrædda einstaklingi sem hlýðir. Þannig hefur hið vestræna viðhorf veikst og það hefur gert okkur varnarlausari gagnvart utanaðkomandi ógn; gildin sem við töldum okkur byggja á eru veikari en við héldum.

Þáttinn má sjá hér

Æ, æ!

Þarf að segja meira?

Heiti Garðastrætis verði breytt í Kænugarðsstræti

Forseti reynir að endurskrifa söguna

Í nóvember síðastliðnum gerði forseti Íslands illa dulbúna tilraun til að hvetja til mismununar gegn óbólusettu fólki. Jafnvel þó að hann hafi lýst eftirsjá vegna þessara orða á fundi okkar þann 3. desember, baðst hann aldrei opinberlega afsökunar á ummælum sínum, sem eflaust ýttu undir þrýsting á upptöku bólusetningapassa og jafnvel ævilanga útilokun óbólusettra frá samfélaginu, sem fékk byr undir báða vængi undir lok ársins, en sem heilbrigðisráðherra ljáði aldrei máls á.

Þann 25. febrúar lýsti forsetinn yfir endalokum Covid-19 faraldursins hérlendis. Hann hrósaði heilbrigðisstarfsmönnum og embættismönnunum sem leiddu viðbrögðin, sem hann fullyrðir að hafi verið drifináfram af vísindum og þekkingu. Við verðum að gera ráð fyrir að þar á meðal sé áróður fyrir lyfjagjöf allra barna frá fimm ára aldri, meðal annars studdur með  fölsun gagna.

Forsetinn minntist þeirra sem létust með eða vegna veirunnar, en í pistli hans er ekki að finna eitt einasta huggunarorð til handa öllum þeim sem þjáðust vegna lokana og hindrana. Ekkert er minnst á þær þúsundir sem misstu vinnuna, ekkert er minnst á versnandi geðheilsu barna, aukningu heimilisofbeldis og ofbeldis meðal ungmenna. Fórnarlömb alvarlegra aukaverkana  vegna bólusetninga voru að sjálfsögðu ekki nefnd. Í huga forsetans, sameiningartákns íslensku þjóðarinnar, eru þau sem fórnað var á altari röklauss ótta greinilega ekki þess virði að á þau sé minnst.

Nú þegar allar ráðstafanir vegna Covid-10 hafa loks verið felldar úr gildi reynir forsetinn að eigna bóluefnum og sóttvarnaraðgerðum heiðurinn, þvert á orð heilbrigðisráðherra sem hefur þegar sagt að  hvorki fyrirbyggjandi aðgerðir né bólusetning dugi til að komast út úr ástandinu; eina leiðin sé að sem flestir smitist.

Að lokum fullyrðir forsetinn að engu valdboði hafi verið beitt á Íslandi. Þetta er sérkennileg staðhæfing. Það er nóg að skoða Wikipedia til að staðfesta að þetta er rangt. Strax snemma árs 2020 var börum og veitingastöðum lokað með valdboði, hárgreiðslustofum og öðrum sambærilegum þjónustufyrirtækjum bannað að starfa, fjöldasamkomur bannaðar, heilbrigt fólk sett í sóttkví og síðar var landamærunum í raun lokað í marga mánuði. Öllu þessu var vandlega framfylgt af lögreglu.

Maður hlýtur að velta því fyrir sér, nú þegar gagnsleysi og lamandi áhrif lokana og hindrana verða skýrari með hverjum deginum, hvort orð forseta Íslands tákni það sem koma skal. Munu talsmenn lokana og hindrana, þegar þeir loksins gefast upp á að reyna að verja illa grundaða og skaðlega stefnu sína, einfaldlega neita því að hún hafi nokkurn tíma verið til?

Hvað sem því líður færi í það minnsta betur á því að sagnfræðingurinn sem gegnir embætti forseta Íslands reyndi fremur að hjálpa þjóð sinni að læra af sögunni en að leitast við að endurskrifa hana.

Reductio ad Hitlerum

Kanadísk stjórnvöld réttlættu yfirgengilegar aðgerðir sínar gegn mótmælendum með ásökunum um nasisma. Einstaka hakakrossfáni sást á götum úti og þar með voru allir mótmælendur orðnir að nasistum.

Í Kanada birtust myndir af Trudeau með Hitlersskegg.

Pútín réttlætir innrás í Úkraínu með ásökunum um nasisma. Í Úkraínu hafa lengi verið hópar öfgahægrimanna og þar með eru stjórnvöld í landinu orðin að nasistum.

Og í Evrópu segja margir: Pútín er annar Hitler.

Það getur verið freistandi að líkja andstæðingum eða þeim sem maður er ósammála við Hitler. En samanburði við nasisma þarf að beita af ítrustu varfærni, því yfirleitt á slíkur samanburður ekki við. Og reductio ad Hitlerum er ávallt rökvilla.

Stríð Pútíns

Svar Agambens

Ítalski heimspekingurinn Giorgio Agamben hefur verið meðal þeirra sem harðast hafa gagnrýnt viðbrögðin við kórónafaraldrinum og þá atlögu að frelsi og lýðræði sem þau hafa falið í sér. Agamben hefur í áratugi varað við því að vestræn lýðræðisríki séu smám saman að þróast í átt til alræðis á grunni meintra almannahagsmuna, ekki síst tengdra svonefndum lýðheilsusjónarmiðum.

Nýverið birti Adam Kotsko, sem verið hefur einn helsti þýðandi Agambens á enska tungu, grein sem í megindráttum er illa ígrunduð árás á hugsun og skrif Agambens um þessi mál og kemur lesendum hans mjög á óvart, en hefur verið fagnað af andstæðingum hans. Ég tók mér það bessaleyfi að þýða nýjustu bloggfærslu Agambens, sem birtist 22. janúar sl. og sem maður hlýtur að lesa með hliðsjón af uppátæki Kotskos.

 

Leyf þeim að klóra sér sem klæjar!

Þeir munu ekki segja tímarnir voru myrkir,
heldur, hvers vegna þagðir þú?

Bertholt Brecht

 

En eigi að síður, leggjum fólskuna til hliðar,
sýndu ljóslega allt sem þú hefur séð,
leyf svo þeim að klóra sér sem klæjar!
Því þó rödd þín sé beisk við fyrsta bragð,
þá mun hún síðar gefa góða næringu,
ef henni er rennt niður og hún melt.

Dante, Gleðileikurinn guðdómlegi, þýðing Erlingur E. Halldórsson

 

Einhvers staðar er blað, sem á eru rituð nöfn þeirra sem báru sannleikanum vitni, í veröld fullri af lygum. Þetta blað er til, en það er ólæsilegt. En það er annað blað með sömu nöfnum, fullkomlega læsilegt; það er í höndum lögregluforingja og blaðamanna.

Spjallað um kóvít og sóttvarnir hjá Gunnari Smára

Við Svala Magnea Ásdísardóttir, Halldór Armand Ásgeirsson og Anna Tara Andrésdóttir vorum í spjalli hjá Gunnari Smára Egilssyni við Rauða borðið í kvöld. Umræðuefnið var sóttvarnaraðgerðir og afleiðingar þeirra og viðfangsefnin eftir að kóvítástandinu lýkur.

Hér má sjá samtalið

Þegar staðreyndatékk snýst ekki um staðreyndir

Allt frá því að ég áttaði mig á þeim hrikalegu áhrifum sem lokanir og hindranir vegna kórónaveirunnar myndu hafa um allan heim, hef ég tekið virkan þátt í andspyrnu gegn þeim. Fyrsta verkefni mitt, í október 2020, var að taka viðtal við hinn heimsþekkta faraldursfræðing Martin Kulldorff, einn af höfundum Great-Barrington yfirlýsingarinnar, sem færir rök fyrir markvissri vernd í stað almennra lokana.

Kulldorff kom einnig við sögu þegar ég rak mig fyrst með eftirminnilegum hætti á afleiðingarnar af athöfnum svonefndra staðreyndatékkara, „fact-checkers“. Síðasta sumar sagðist sóttvarnalæknir í viðtali telja að hjarðónæmi myndi aldrei nást með bólusetningu, aðeins með sýkingum. Ég setti hlekk á viðtalið inn á LinkedIn samfélagsmiðillinn. Kulldorff deildi færslunni minni og það næsta sem hann vissi var að hans færsla hafði verið fjarlægð. Augljóslega hafði staðreyndatékkara ekki líkað við það sem íslenski sóttvarnalæknirinn sagði og ákveðið að almenningur ætti ekki að vita það.

 

„Staðreyndatékk“ er ógn við málfrelsið

Meðal þess sem ég hef fengist við í baráttunni gegn misráðnum „sóttvarnaraðgerðum“ er að taka þátt í að stýra ört vaxandi Facebook hópi sem kallast Heildarmyndin og hefur að markmiði að veita breiðari sýn á ástandið, þar á meðal neikvæð áhrif lokana og hindrana. Eftir því sem á hefur liðið hafa vaxandi áhyggjur af skilvirkni og öryggi fjöldabólusetningar síðan orðið fyrirferðarmeira umræðuefni í hópnum. Þetta er erfitt verkefni þar sem við verðum alltaf að gæta þess að samþykkja ekki færslur sem innihalda efni sem af einhverjum ástæðum er ekki í samræmi við heimsmynd staðreyndatékkaranna. Við sjáum auðvitað við og við einkennilegar samsæriskenningar, en aðallega snertir efnið sem við þurfum að hafna einfaldlega óþægilegar staðreyndir eða vel rökstuddar skoðanir, jafnvel frá virtum vísindamönnum, en sem eru ekki í samræmi við skilaboð yfirvalda.

Athugun á staðreyndum er ekkert nýtt og þar til nýlega var það bara það, að kanna staðreyndir. En frá því mjög snemma í heimsfaraldrinum hefur staðreyndatékkurum verið minna umhugað um staðreyndir, en fremur, og í sumum tilfellum eingöngu, að loka á allt sem stríðir gegn þeirra eigin skoðunum. Á hverjum degi birtast hundruð slíkra greina, sem síðan eru notaðar til að réttlæta ritskoðun. Eftirfarandi dæmi er lýsandi fyrir þetta:

 

Umfjöllun um óheillavænlega þróun afskrifuð sem falsfrétt

Nýlega tóku opinber skosk gögn að sýna að Covid-19 sýkingar, sjúkrahúsinnlagnir og dauðsföll eru að verða tíðari meðal tvíbólusettra en óbólusettra. Nýjasta skýrslan  sýnir að sýkingartíðni meðal tvísprautaðra er nú tvöfalt hærri en hjá ósprautuðum og 50% hærri hjá þrísprautuðum. Sjúkrahúsinnlagnir eru hærri meðal tvísprautaðra en óbólusettra og dánartíðni er tvöföld. Þetta er áhyggjuefni og hefur vakið nokkra athygli þeirra sem fylgjast með slíkri tölfræði. Ég skrifaði stutta Facebook-færslu um þetta um daginn, þar sem ég vitnaði í grein sem fjallaði um þessa þróun. Nokkrum dögum síðar hafði hinni kunnuglegu viðvörun um „falskar upplýsingar“ verið skellt á færsluna mína.

Ég ákvað að fylgja eftir staðreyndatékki sem vísað er til í viðvöruninni, grein eftir Dean nokkurn Miller, ritstjóra hjá Lead Stories, einum af miðlunum sem birta oft greinar sem notaðar eru til að réttlæta ritskoðun. Miller er með BA próf í ensku en virðist ekki hafa neina vísindamenntun.

Miller byrjar á að fullyrða að það sé samdóma álit „heilsutölfræðinga“ sem „starfa sjálfstætt“ að bólusetning dragi úr líkum á sjúkrahússvist og dauða og að þar sem bólusettir hafi tilhneigingu til að vera eldri en óbólusettir, komist „áhugatölfræðingar“ oft að röngum niðurstöðum á grunni opinberra gagna. Miller vitnar síðan í faraldursfræðing sem bendir á ýmsa þætti sem „geti“ haft áhrif á tölurnar. Í fyrsta lagi að ótilgreind smitrakningargögn sýni að þeir sem eru bólusettir séu líklegri til að láta prófa sig. Enga heimild er að finna þessu til stuðnings. Í öðru lagi að þeir sem eru bólusettir séu líklega eldri en þeir sem ekki eru bólusettir og því viðkvæmari almennt. Í þriðja lagi að bólusettir kunni að hegða sér öðruvísi en óbólusettir þegar kemur að félagslegum samskiptum. Í fjórða lagi að óbólusettir séu líklegri til að hafa áður smitast af veirunni.

 

Staðreyndum mætt með órökstuddum getgátum

Ekkert af þessu er endilega ósatt. En greinin vísar ekki til neinna heimilda sem sýna að bólusett fólk hegði sér öðruvísi en óbólusett fólk, sem myndi gera það líklegra til að komast í snertingu við sýkta einstaklinga. Við höfum heldur enga leið til að meta hvort hið gagnstæða sé satt. Þetta eru með öðrum orðum hreinar getgátur sem engar sannanir eru færðar fyrir. Hvort bólusett fólk sé líklegra til að láta prófa sig eru líka getgátur. Sama gildir um fullyrðinguna um að óbólusettir séu líklegri til að hafa áður smitast. Raunar er það fremur ólíklegt í ljósi þess að fjölmargar rannsóknir hafa þegar sýnt fram á að fyrri sýking veitir sterka og varanlega vernd og óbólusettir ættu því að vera ólíklegri til að mæta í veirupróf en aðrir, hafi þeir þegar smitast.

Þrjár af röksemdum  Millers eru því hreinar getgátur, engar tölulegar stærðir eru tilteknar og vangavelturnar eru ekki studdar neinum heimildum. En hvað með síðustu röksemdina, að hinir bólusettu hafi tilhneigingu til að vera eldri og því líklegri til að leggjast inn á sjúkrahús eða deyja? Þetta lítur vissulega út fyrir að vera gild röksemd, því við vitum að það eru fyrst og fremst aldraðir sem veikjast alvarlega af Covid-19. En hversu sterk er þessi röksemd í raun og veru, og á hún við?

Þar er fyrst til að taka að það hefur ekkert með líkur á smiti að gera að einstaklingur sé í hættu á alvarlegum veikindum eða dauða ef hann smitast. Líkurnar ættu raunar fremur að vera minni en meiri, þar sem viðkvæmur einstaklingur gæti verið líklegri til að forðast aðstæður þar sem líklegt er að hann smitist. Hvað varðar sjúkrahúsinnlögn og andlát eru gögnin sem koma fram í skýrslum Public Health Scotland raunar aldursstöðluð. Þetta þýðir að aldurstengdar líkur á dauða eru þegar teknar fyrir í tölfræðinni. Lykilrök Millers, og eina röksemd hans sem ekki er byggð á getgátum einum saman, er því einfaldlega ógild. Svo virðist sem honum hafi annað hvort láðst að kynna sér aðferðafræðina sem greiningin byggir á eða ekki skilið hana.

 

Ritskoðun grundvölluð á þekkingarleysi

Veikleikarnir röksemdafærslu Millers koma þó ekki í veg fyrir að hann hafni því afdráttarlaust að samanburður á smittíðni sé gild vísbending um virkni bóluefnisins. Og auðvitað hindra þeir ekki að fjölmiðlar og samfélagsmiðlar noti fullyrðingu hans, byggða á vangaveltum og skorti á grunnskilningi á gögnunum, til að ritskoða umræðu um óvænta þróun sem vekur áhyggjur og kallar svo sannarlega á ítarlega rannsókn.

Þegar ég sýndi skoskum kunningja mínum þessi gögn nýlega, gaf hann til kynna að þau skipti engu máli fyrir aðrar þjóðir; Skotar væru erfðafræðilega ólíkir öðru fólki þar sem mataræði þeirra hefði um langa hríð samanstaðið af litlu öðru en frönskum kartöflum, Marlboro sígarettum og Irn-bru, sem er sérskoskur gosdrykkur. Ég verð að viðurkenna að skýring hans er ekkert óskynsamlegri en skýringar Millers!

En það er raunar ekki aðeins á Skotlandi sem þessi einkennilega þróun í smittíðni á sér stað. Fyrir nokkrum vikum birti ég grein í The Daily Skeptic þar sem fjallað var um svipaða þróun á Íslandi: Í byrjun janúar sýndu gögn að tvíbólusettir smituðust tvöfalt tíðar en óbólusettir. Þetta grefur undan „mataræðisskýringu“ kunningja míns, því á Íslandi sjóðum við kartöflurnar, reykjum Camel fremur en Marlboro og Irn-Bru hefur aldrei verið fáanlegt. Ekkert „staðreyndatékk“ hefur enn verið birt til að reyna að vefengja þessi gögn. Hins vegar hækkaði Landlæknisembættið áður birta sýkingartíðni óbólusettra skyndilega um 20% á vef sínum, án skýringa, fljótlega eftir að bent var á þessa þróun og þrátt fyrir eftirgrennslan hefur engin ástæða fengist upp gefin.

 

Snýst blaðamennska um staðreyndir eða getgátur?

Því miður er grein Millers ekki eina dæmið um „staðreyndatékk“ sem hunsar eða brenglar staðreyndir, eða bregst við gögnum með hreinum getgátum. Þessi slælegi fréttaflutningur virðist orðinn viðmið „staðreyndatékkara“ þegar kemur að heimsfaraldrinum. Sumir hafa jafnvel viðurkennt að dómarnir sem þeir fella grundvallist í raun aðeins á þeirra eigin skoðunum. Og hefðbundnu fjölmiðlarnir eru engin undantekning. Sem dæmi má nefna að Scottish Herald birti nýlega grein um þetta sama efni, og þar var einnig horft algerlega framhjá þeirri staðreynd að gögnin eru aldursstöðluð.

Það er göfug viðleitni að reyna að tryggja að staðreyndir fremur en skáldskapur móti  almenningsálitið. En því miður lítur út fyrir að þeir sem iðka „staðreyndatékk“ beri litla virðingu fyrir staðreyndum. Megnið af efninu sem þeir framleiða eru einfaldlega skoðanagreinar af lágum gæðum, þar sem skortir ekki aðeins heimildir, heldur einnig, og það er enn mikilvægara, þann skýrleika í hugsun sem verður að krefjast af hverjum þeim sem tekur að sér það mikilvæga og erfiða verkefni að leiðbeina lesendum um hvað sé satt og hvað ekki.

Upphaflega birt á ensku á The Daily Sceptic 10. febrúar 2022.

 

Má aldrei verða búið!

Þórólfur er nú heltekinn af kvíða yfir því að kannski verði ástandið bráðum búið og hann falli af stalli sínum. Nú eru innlagnir á sjúkrahús ekki lengur næg ástæða til að viðhalda ástandinu og þá er skyndilega bara nóg að einhver sé lasinn einhvers staðar með flensu til að viðhalda hinum gagnslausu ráðstöfunum sem hafa verið hans ær og kýr í bráðum tvö ár. Og svo er vegið að trúverðugleika læknis sem veit svo sannarlega hvað hann er að tala um. Hann er kominn út í horn. Við bíðum róleg og sjáum hvernig fram vindur.

 

Orð Ragnars koma á óvart

Það er ekkert mótíf - Og það er stærsta áhyggjuefnið

Það er ekki auðvelt að þurfa að horfast í augu við að sérfræðingarnir sem maður hefur talið sig geta treyst séu ekki lengur traustsins verðir. Þess vegna áfellist ég engan fyrir að hafa ekki gert það. En við heyrum og lesum mótsögn eftir mótsögn, sjáum rökvillu eftir rökvillu, hlustum á staðhæfingar sem bersýnilega eru settar fram í blekkingaskyni. Við horfum á gagnafalsanir, ósannindi, algert skeytingarleysi um líf og heilsu fólks. En flest höldum við áfram að trúa þeim sem við höfum vanist á að trúa og horfa framhjá viðvörunarmerkjunum.

 

Meginástæðan er líklega sú að við sjáum ekkert mótíf. Þórólfur Guðnason hafði ekkert mótíf þegar hann staðhæfði fyrir skemmstu að bóluefnin veittu 90% vernd gegn smiti, þvert á staðreyndir. Hann hefur ekkert mótíf þegar hann ruglar saman hefðbundnum barnabólusetningum og inngjöf fyrirbyggjandi lyfja við kóvít, sem er börnum hættuminna en að fara fram úr rúminu á morgnana. Jóhanna Jakobsdóttir hafði ekkert mótíf þegar hún þaggaði umsvifalaust niður í Ingileif Jónsdóttur prófessor í sjónvarpsumræðum vegna þess að sú síðarnefnda missti út úr sér að bólusetning barna sem þegar hefðu fengið covid margfaldaði hættu á alvarlegum aukaverkunum.

 

Þórólfur er ekki þátttakandi í samsæri, hann þiggur ekki mútur, það eru engir hagsmunir. En hann veit að ef hann segir þetta ekki verður hann umsvifalaust fordæmdur fyrir að fylgja ekki hinni viðurkenndu orðræðu. Eins og Martin Kulldorff prófessor við Harvard sem hefur ítrekað orðið fyrir þöggun, John Ionnadis, fremsti faraldursfræðingur heims, sem varð fórnarlamb ófrægingarherferðar vegna þess að hann kom fram með gögn um dánartíðni covid sem hentuðu ekki orðræðunni, Dr. Peter Doshi, aðalritstjóri BMJ sem nú er persona non grata á Youtube vegna þess að hann hefur bent á að hin svokölluðu bóluefni við covid uppfylla ekki grunnkröfur til bóluefna, og fleiri og fleiri og fleiri heimsþekktir fræðimenn sem hafa leyft sér að setja fram efasemdir og gagnrýni.

 

Ég minni t.d. á Geert Vanden Bossche, sem var úthýst af öllum "siðuðum" miðlum fyrir að geta sér þess til að bólusetningarnar gætu leitt til Antibody Dependent Enhancement. Ég var nú bara í gær að ræða við einn fremsta fræðimann okkar Íslendinga á sviði veirufræði, sem nefndi einmitt þetta sem mögulega skýringu á því sem virðist vera neikvæð vernd bóluefnanna gegn smiti. Hvort þessi fræðimaður muni leggja í að segja þetta opinberlega er ég ekki viss um. Fólk í þessum greinum veit hverju það getur átt von á ef það segir eitthvað sem er í andstöðu við "vísindin" jafnvel þótt það byggi á bestu fáanlegu upplýsingum og vísindalegum rökum!

Það er ekkert mótíf. En einmitt það að mótífið skortir er stærsta áhyggjuefnið.

Skrökvað að blaðamanni

Það kann ekki góðri lukku að stýra að skrökva að blaðamanni. Það virðist Martin læknir (þó ekki sá í sjónvarpsþáttunum góðu) nú hafa gert.

Hann fullyrðir að enginn þrísprautaður (bóbóbó) hafi lagst á gjörgæslu. En þetta er alrangt eins og sést í frétt RÚV frá því í desember.

Skamm, skamm Martin læknir. Það er ljótt að skrökva.

Áhætta 85 ára þríbólusetts eins og 57 ára óbólusetts