Hver er fórnarkostnaður sóttvarnanna?

Þegar kórónafaraldurinn hófst var talið að stór hluti þeirra sem smituðust veiktust alvarlega og dæju. Því hófst víðtæk beiting sóttvarna. Síðar hefur komið í ljós að dánartíðnin er langtum lægri en í fyrstu var talið. Ástæðan er að raunveruleg smit eru margfalt fleiri en greind smit. Látnir nú miðað við greind smit eru 30 af hverjum þúsund, en ef miðað er við raunveruleg smit samkvæmt niðurstöðum mótefnaprófana um allan heim eru þeir tæplega þrír af hverjum þúsund.[i]

Helmingi fleiri undir fátæktarmörkum

Sóttvarnir draga faraldurinn á langinn, sem gæti fækkað dauðsföllum komi fram fullnægjandi og öruggt bóluefni nægilega fljótt. Upp að vissu marki eru þær líka nauðsynlegar til að draga úr álagi á heilbrigðisstofnanir, en því fer fjarri að hinar ofsafengnu ráðstafanir víða um heim séu allar nauðsynlegar til þess.

Sóttvarnir hafa líka grafalvarlegar afleiðingar, sem magnast eftir því sem lengra líður. Útgöngubönn, samkomubönn, fjarlægðarmörk og ferðabönn valda efnahagssamdrætti, auka ójöfnuð og draga úr lífsgæðum.

Fyrir þá fátækustu eru afleiðingarnar sneggstar og alvarlegastar. Samkvæmt nýlegri úttekt SÞ gætu sóttvarnaráðstafanir fjölgað fólki undir fátæktarmörkum um helming (50%). Á síðasta ári létust tæplega níu milljón manns úr hungri. Hversu mikið fjölgar þeim?

Í ríkari löndunum eru miklu færri undir fátæktarmörkum og þar eru tiltölulega skilvirk velferðarkerfi. Fólk sem missir atvinnuna fær bætur, margs konar opinber þjónusta er ókeypis eða niðurgreidd. Áhrif atvinnuleysisins eru því ekki jafn snögg og alvarleg og í þriðja heiminum.

Atvinnuleysi er lífshættulegt

En í ríkari löndum hefur atvinnuleysi svo sannarlega einnig neikvæð áhrif á heilsu fólks og lífslíkur. Ein þekktasta rannsóknin á þessu var unnin af hagfræðingunum Barry Bluestone og Bennett Harrison og birtist í bók þeirra „Corporate Flight – The Causes and Consequences of Economic Dislocation“, 1981. Niðurstaða þeirra var að 1% aukning atvinnuleysis í Bandaríkjunum leiði til 37.000 dauðsfalla. Félagsfræðingurinn Harvey Brenner, prófessor við Yale-háskóla, vann umfangsmikla skýrslu um þessi tengsl fyrir ESB árið 2016, sem sýnir afgerandi orsakasamhengi atvinnuleysis og dauðsfalla vegna hjartasjúkdóma og heilablóðfalls. Hvað Bandaríkin varðar hefur Brenner lýst svipuðum niðurstöðum og Bluestone og Harrison.

Þegar tekið er mið af breytingum á fólksfjölda og þeirri minnkun á dánarlíkum yfirleitt sem orðið hefur síðan rannsókn Bluestone og Harrison var gerð, má álykta að hlutfallið í Bandaríkjunum nú sé 47.500 dauðsföll á móti hverju einu prósenti atvinnuleysis.[ii] Fjöldi á bandarískum vinnumarkaði nú er um 160 milljónir, sem merkir að búast má við þrjátíu ótímabærum dauðsföllum á hverja þúsund sem missa vinnuna.

Sænskar og finnskar rannsóknir, þar sem velferðarkerfi eru hvað sterkust, sýna 50-100% aukningu á dánarlíkum, 5-10 dauðsföll á hverja þúsund.[iii] Munurinn kann að liggja í sterkari heilsugæslu og velferðarkerfi auk menningarlegra þátta. Fjöldi annarra rannsókna um allan heim sýnir fram á þessi tengsl og er óhætt að fullyrða að um þau ríki enginn vafi, en misjafnt eftir löndum hversu sterk þau eru.

Hver verður fórnarkostnaður aðgerðanna?

Ekki liggur fyrir hversu mörgum störfum var fórnað með lokun landsins 19. ágúst, en reikna má með að þau skipti þúsundum. Þegar þetta er ritað hafa samkvæmt covid.is greinst 18  virk smit við seinni skimun, svo smitin sem forðað er með þessari stórskaðlegu ráðstöfun eru sárafá. Á sama tíma greindust 700 smit innanlands. Hlutfall smitaðra á landamærum er 0,4% frá upphafi.

Það er líkt og stjórnvöld séu að reyna að verja hús fyrir vatni og vindum með því að þétta gluggana þegar þakið er fokið af. Árangurinn er í samræmi við fáránleikann. Nú er Ísland meðal þeirra tíu Evrópulanda þar sem nýgengi smita er mest. Langtum meira en í löndum þar sem landamæri eru opin.

Hversu mörgum mannslífum hefur lokunin í raun og veru bjargað? Og hversu mörgum mannslífum er fórnað með henni? Lesendum er látið eftir að meta það, en ég óttast að lítill vafi sé á að fórnin er umtalsvert meiri en ávinningurinn. Sér í lagi þar sem markmið lokunarinnar um eðlilegt líf innanlands hefur bersýnilega alls ekki náðst, líkt og nýjustu aðgerðir sýna.

Mistök má leiðrétta

Lokun landsins veldur dauðsföllum. Á því er ekki nokkur vafi. Þessi dauðsföll koma ekki endilega strax fram; það getur tekið mörg ár. Stjórnvöld halda ekki úti neinni vefsíðu til að tíunda þau. Þau rata ekki heldur í fjölmiðla. En þau eru raunveruleg og þau eru bein afleiðing af misráðinni ákvörðun stjórnvalda.

Það er skylda stjórnvalda að hafa líf og heilsu alls almennings í forgangi. Því verða þau að stöðva þessar gagnslausu aðgerðir áður en skaðinn verður meiri en orðið er. Þannig mætti milda mjög þann grafalvarlega vanda sem þúsundir fjölskyldna standa nú frammi fyrir.

 

[i] https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.05.13.20101253v3

[ii] Sjá t.d. http://www.edhovee.com/edhblog/2020/5/6/more-deaths-from-unemployment-than-covid

[iii] Sjá t.d. https://openarchive.ki.se/xmlui/bitstream/handle/10616/40759/Thesis_Andreas_Lundin.pdf?sequence=1&isAllowed=y

 

Birt í Fréttablaðinu 8. október 2020

Þrír ráðherrar í hópi efasemdamanna