Óskhyggja og ofsahræðsla, eða yfirvegun og heildarsýn?

Eftir að ákveðið var að loka landinu í raun fyrir ferðamönnum síðastliðinn föstudag hafa margir velt fyrir sér hvort þar sé byggt á nægilega traustum grunni. Svo virðist sem til grundvallar sé lagt hagrænt mat sem unnið var af Fjármálaráðuneytinu.

Ónothæft hagrænt mat

Í þessu mati er reiknað með að ávinningur hagkerfisins af hverjum erlendum ferðamanni sé 100-120 þúsund krónur. Óljóst er hverjar forsendur þessarar niðurstöðu eru, enda enga greiningu að finna í matinu, né fylgiskjöl með útreikningum. Engin tilraun virðist heldur gerð til að leggja mat á afleidd áhrif þess að leggja ferðaþjónustuna af, mánuðum, jafnvel árum saman. Þó er ljóst að afleidd áhrif útflutningsgreina skipta hagkerfið miklu máli. Einnig er þoku hulið hverjar forsendur mats á áhrifum á innlenda eftirspurn eru, en ákvörðun stjórnvalda grundvallast þó á þeirri staðhæfingu að jákvæð áhrif þar séu meiri en nemur því sem tapast í ferðaþjónustu. Að lokum virðist ekki hafa verið reynt að meta önnur áhrif af lokun landsins. Það eru ekki einungis ferðamenn sem ferðast til og frá landinu. Hömlur á ferðir starfsmanna og tengdra aðila geta dregið umtalsvert úr samkeppnishæfni fyrirtækja og þar með haft neikvæð áhrif á afkomu þeirra.

Í mati Fjármálaráðuneytisins er gengið út frá því að 0,25% ferðamanna til landsins beri með sér smit. Reynslan eftir opnun landamæranna í júní sýnir hins vegar að þessi forsenda er fjarri öllu lagi. Ef miðað er við þá ferðamenn sem skimaðir hafa verið er hlutfallið um 0,06%. Samt kemur fram í minnisblaði vegna aðgerðanna að byggt sé á umræddu mati og þessi alranga spá er ein grundvallarforsendna þess!

Meðan ekki liggur fyrir viðunandi greining á hagrænum áhrifum ákvörðunarinnar er útilokað að taka jákvæða afstöðu til hennar út frá hagrænu sjónarmiði.

Óverjandi að stinga höfðinu í sandinn

En hagrænt mat er ekki það eina sem skiptir máli. Hérlendis hafa um 3.600 smitast samkvæmt rannsókn ÍE og tíu látist úr sjúkdómnum, ríflega tveir af hverjum þúsund. Ónæmi er nánast ekkert og má því reikna með að á endanum verði dauðsföll talsvert fleiri. En ákvörðun stjórnvalda nú er ekki án afleiðinga, heldur leiðir beint af sér verulega aukningu atvinnuleysis. Langvarandi atvinnuleysi þúsunda eða tugþúsunda hefur grafalvarlegar afleiðingar í för með sér. Fólk missir húsnæði sitt, nær ekki að framfleyta sér og því fylgir vonleysi og geðræn og líkamleg heilsufarsvandamál. Rannsóknir sýna að atvinnuleysi hefur veruleg neikvæð áhrif á lífslíkur fólks. Jafnvel getur farið svo, sé meðalhófs ekki gætt, að á endanum falli fleiri í valinn vegna tilrauna til að halda faraldrinum í skefjum en vegna sjúkdómsins sjálfs. Það er siðferðileg skylda stjórnvalda að taka þessi áhrif með í reikninginn. Ekki er hins vegar að sjá að nein tilraun hafi verið gerð til þess. Því er útilokað að styðja ákvörðunina út frá siðferðilegu sjónarmiði.

Ákvarðanir byggðar á óskhyggju og ofsahræðslu?

Fáein smit greinast meðal erlendra ferðamanna, og þá er tekin skyndiákvörðun um lokun landsins. Hvað getur legið þar að baki?

Þegar ákveðið var að hefja skimun á landamærum í júní var haft eftir sérfræðingum að opnun landsins væri ekkert áhyggjuefni. Eflaust greindust einhver smit, en heilbrigðiskerfið væri vel í stakk búið til að takast á við það. Nú greinast nokkur smit, álag á heilbrigðiskerfið er langt undir hættumörkum, og þá leggja sömu aðilar til lokun landsins. Hvað breyttist? Engin haldbær réttlæting hefur komið fram, en fyrir liggur að smitin eru langtum færri en reiknað var með í mati Fjármálaráðuneytisins, sem opnun landamæra byggðist á. Byggir ákvarðanatakan aðeins á óígrundaðri óskhyggju einn daginn og röklausri ofsahræðslu þann næsta? Og sama dag og tilkynnt var um lokun landsins var meira að segja haft eftir embættismanni að búist væri við stórauknu álagi í skimunum á landamærum!

Ákvarðanir sem grundvallast ýmist á óskhyggju eða ofsahræðslu, og skilningsleysi á samhengi orsaka og afleiðinga, er engin leið að styðja.

Krafan er yfirvegun og siðferðileg ábyrgð

Við stöndum frammi fyrir erfiðum vanda, sem er bæði af hagrænum og siðferðilegum toga. Veiran verður á kreiki næstu misseri eða ár og við því þarf að bregðast. Bóluefni kann að koma, en veruleg óvissa er um hvort og hvenær það kann að verða og hvort það gerir eitthvert gagn. Óskhyggja um slíkt má ekki ráða ákvörðunum.

Valið stendur ekki um tvær öfgar; annars vegar lokun landamæra og engar sóttvarnaráðstafanir innanlands og hins vegar opnun landamæra og útgöngubann innanlands. Sú framsetning sýnir í hnotskurn þann skort á yfirvegun og heildarsýn sem virðist hafa heltekið marga stjórnmála- og fræðimenn.

Eini raunhæfi og siðferðilega réttlætanlegi valkosturinn er að grundvalla ákvarðanir á yfirveguðu og raunsæju mati, þar sem meðalhófs er gætt, litið er til allra hliða málsins, horft til langs en ekki skamms tíma, og ekki er skorast undan siðferðilegri ábyrgð.

(Birt á frettabladid.is í gær)

 

Tjaldsvæðinu verður lokað í dag

Athugasemdir

[Bjarni Jónsson, 22.8.2020 kl. 10:22]

Þetta finnst mér vera mjög vönduð grein, reist á tölulegum staðreyndum og rökréttum ályktunum.  Mér finnst margt benda til, að ríkisstjórnin hafi ofmetið hættuna á fjölgun smita á landamærunum, ef hún áætlar ferföldun frá því, sem verið hefur, og vanmetið áhrif aðgerðanna á ferðamannastrauminn.  Hann virðist hafa fallið um 2/3 og var lítill fyrir.  Þá er augljóst vanmat á hagrænum áhrifum erlendra ferðamanna, og meinlokan úr Gylfa Zoëga um, að aukin innlend eftirspurn muni vinna upp tapið, gæti hafa haft áhrif.  Þá má taka undir með Herði Ægissyni í forystugrein í Fréttablaðinu 21. ágúst 2020, að ríkisstjórnin virðist hafa farið á taugum.  Það er furðulegt, því að bylgja #2 var í rénun, þegar ákvörðunin var tekin.  Svo má spyrja sig, hvers vegna ríkisstjórnin fjölgar ekki þeim þjóðernum, sem ferðast mega til Íslands, þegar veiruvörnin á landamærunum er orðin svo umfangsmikil og örugg sem raun ber vitni um ?

[Þorsteinn Siglaugsson, 22.8.2020 kl. 16:12]

Takk fyrir það Bjarni. Tek undir spurningu þína. Mér sýnist blessunarlega á umræðunni undanfarna daga að hugsanlega sé komið að þeim vendipunkti að hægt sé að fara að ræða þessi mál af skynsamlegu viti. Vona svo sannarlega að það sé rétt mat.

[Sigurður Antonsson, 22.8.2020 kl. 16:22]

Það er eins og bloggarar skiptist í tvo eða þrjá hópa þegar afstaða er tekin til aðgerða ríkisstjórnarinnar. Þeir sem hafa tekjur eða framfærslu í gegnum hið opinbera kerfi kalla venjulega á hertar aðgerðir. Trúa á að hið opinbera geti tekið endalaust við hækkun bóta, meiri fría og launa því þannig hefur verið talað í mörg misseri af ráðamönnum að fjárhagsstaðan sé góð.

Sá hópur sem rekur fyrirtæki sjá strax að hertar aðgerðir lenda venjulega á fyrirtækjum og launþegum, samanber aðgerðir eftir síðasta hrun. Þá eru aðrir sem sjá fáránleikann og vita að það kemur að skuldadögum. Þetta reddast venjulega segja þeir, en sagan hefur kennt okkur að eylönd hafa sérstöðu eftir því hve einangruð þau eru.

[Þorsteinn Siglaugsson, 22.8.2020 kl. 21:05]

Þessi greining þín er skiljanleg Sigurður, en ég er þó ekki sammála henni. Ég held fremur að þetta sé sálrænt. Það er stór hópur fólks sem er haldinn ofsahræðslu við veiruna, fyrst og fremst kannski vegna þess að því hefur verið haldið að fólki í marga mánuði að pest sem tveir af hverjum þúsund deyja úr sé svo miklu hættulegri en pest sem einn af hverjum þúsund deyr úr, að réttlætanlegt sé að leggja samfélagið á hliðina þess vegna. Svo eru þeir sem hneigjast til að taka mark á sérfræðingum, ekki vegna þess að þeir hafi eitthvað til síns máls, heldur bara vegna þess að þeir eru sérfræðingar.

Seint í síðustu viku kom að máli við mig kunningi, maður sem á ítök í mörgum fyrirtækjum, meðal annars í ferðaþjónustu. Hann sagði mér að loksins núna væri hann að átta sig á hversu fjarstæðukenndar allar þessar aðgerðir væru. Hann hefði til þessa treyst veiruþrenningunni, en væri nú búinn að gera sér grein fyrir að áhrif aðgerðanna væru líklega miklu alvarlegri en áhrif veirunnar sjálfrar.

[Sigurður Antonsson, 23.8.2020 kl. 09:08]

Sæll Þorsteinn. Við ákvörðun um lokun landamæra virðist sem Fjármálaráðuneytið og Ferðamálaráðherra hafi gert forvinnu en ofsahræðsla við að missa niður ávinninga frá því í vor hafi ráðið ferð. Smitaukning var þó ekki nema hluti af því sem var í apríl og mars.

Ábendingar þínar um hlutfall smita og dauðsfalla af veirunni ætti að vera skyldulesning. Talið að hluti þeirra tíu sem dóu hafi verið einnig með aðra undirliggjandi sjúkdóma. Þá er talsverður munur á 0.25% og 0.06 prósentum. Sérfræðingur Fjármálaráðuneytisins áætlaði að tekjumissir af lokun landamæra yrði um 20 milljarða til áramóta, en á sama tíma í fyrra voru tekjurnar um 200 milljarða af ferðamönnum einum. Allt að tífaldur munur.

Þá er ekki tekið mikið mið af áhrifum lokunar á aðra atvinnuvegi eins og þú bendir á. Það eitt að væntanlegir kaupendur t.d. loðnu geta ekki komið og metið afurðina er neikvætt fyrir sölu. Sálræn áhrif af lokun landamæra eylands eru einnig vanmetin. Einangrun Íslands í lok átjándu aldar þegar talað var um að flytja íbúa á Jótlandsheiðar er talin hafa verið eitt mesta niðurlægingatímabili sögunar. Konungur bannaði að viðurlagði dauðarefsingu verslun við aðra en einokunarkaupmenn. Fræðimenn hafa talað um að "stórbændur" og embættismenn hafi dregið úr áhuga sjávarbænda á að veiða fisk og aukið þannig á vesöld þegar bændur eru að bjarga búi, á sama tíma og skipakomum fækkar. 

[Þorsteinn Siglaugsson, 23.8.2020 kl. 11:46]

Ábending þín varðandi loðnuna er athygliverð. Ég held ekki að Japanir kaupi loðnu nema þeir geti skoðað hana fyrst. Skýrt dæmi um áhrif sem geta skipt efnahagslífið gríðarlegu máli. Og hagfræðingarnir sem eru að myndast við að meta þetta taka þau vitanlega ekki með í reikninginn.