Raðað á jötuna?

Rökin fyrir þessu eru í skötulíki. Það er erfitt að trúa því að breyting á vaxtaviðmiði, sem hækkar örlítið vexti á tilteknum lánum og lækkar þá örlítið á öðrum sé hin raunverulega ástæða þessa einkennilega upphlaups.

Það er líka erfitt að trúa því að stjórnendur VR átti sig ekki á því að frumskylda lífeyrissjóðs er að ávaxta fé þeirra sem eiga í sjóðnum. Hluti þess er að taka tillit til markaðs- og samkeppnisaðstæðna við vaxtaákvarðanir.

Líklegra er að um vinahygli sé að ræða - verið sé að launa einhverja greiða. Og það er dálítið alvarlegt mál ef svo er.

Samþykktu að afturkalla umboðið

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 20.6.2019 kl. 22:15]

Það er algjör óþarfi að grípa til samsæriskenninga til að skýra þessi viðbrögð, sem eru fullkomlega eðlileg en alls ekkert "upphlaup".

Staðreynd málsins er nefninlega sú að fráfarandi stjórnarmenn (ásamt þeim sem eftir sitja í skjóli atvinnurekenda) urðu uppvísir að alvarlegu lögbroti. Þúsundir sjóðfélaga höfðu tekið lán hjá sjóðnum með skilmálum um breytilega vexti sem taka áttu mið af tiltekinni skuldabréfavísitölu. Þegar sú vísitala fór á þróast á einhvern annan veg en þessum stjórnarmönnum virðist hafa hugnast, ákváðu þeir af eigin geðþótta að skipta hreinlega um viðmið. Með því voru þau ekki aðeins að brjóta gerða samninga heldur einnig lög um neytendalán. Það er hið raunverulega samsæri sem átti sér stað og þetta er ekki kenning þar sem aðilarnir að því samsæri afhjúpuðu lögbrot sín af sjálfsdáðum með tilkynningu þar að lútandi á vef lífeyrissjóðsins.

Sem félagsmaður í VR og sjóðfélagi í lífeyrissjóði verslunarmanna, er ég stoltur af mínu fólki fyrir að leyfa slíkri lögleysu ekki að viðgangast í þeirri starfsemi.

P.S. Fjármálaeftirlitið virðist líka þurfa að fá umtalsverða skólun í þeim lögum sem gilda um lánveitingar, ef dæma má af yfirlýsingum þess vegna málsins.

[Þorsteinn Siglaugsson, 20.6.2019 kl. 22:25]

Ég held ekki að það sé rétt hjá þér Guðmundur að í lánasamningum sé kveðið á um að breytilegir vextir miðist við einhvern tiltekinn skuldabréfaflokk. Enda væri það undarlegt því lánin eru gjarna til margra áratuga, en skuldabréfaflokkar koma og fara.

En ef þú hefur svona samning undir höndum, þar sem kveðið er á um þetta, eins og þú fullyrðir að sé, komdu því þá endilega á framfæri opinberlega svo þeir sem brotið hefur verið á geti leitað réttar síns fyrir dómstólum.

[Guðmundur Ásgeirsson, 20.6.2019 kl. 23:10]

1. Samkvæmt lögum um neytendalán verða viðmið eða skilyrði vaxtabreytinga að koma fram í samningi um lán með breytilegum vöxtum. Hæstiréttur hefur staðfest að í því felist að breytingar á slíkum vöxtum megi alls ekki vera háðir einhliða geðþóttaákvörðunum lánveitanda. Það er líka ólöglegt að breyta skilmálum neytendasamninga eftir undirritun, sé það neytanda í óhag.

2. Ég hef þegar undir höndum nokkra slíka samninga úr gildistíð eldri laga um neytendalán (sem brutu í bága við þau lög) og er að vinna í því að fá nýrri sýnishorn til að bera saman við núgildandi lög. Þeir sem brotið hefur verið á eiga ekki að þurfa að leita réttar síns heldur á hinn brotlegi að vera skyldaður til endurgreiðslu um leið og brotið er upplýst. Fyrir utan þá mismunun sem af því leiðir að ekki allir hafa ráð á að reka dómsmál er það einfaldlega þjóðhagslega óhagkvæmt að hver og einn þurfi að gera það þegar þúsundir eiga í hlut og brotið er augljóst. Neytendastofa hefur heimild til að leggja bann við óréttmætri háttsemi lánveitenda en hún er því miður vannýtt og slík úrræði þyrfti því að efla í þágu neytenda.

[Þorsteinn Siglaugsson, 21.6.2019 kl. 08:38]

Fasteignalán falla reyndar ekki undir lög um neytendalán heldur undir lög um fasteignalán. Í þeim lögum er ekki að finna neina skyldu til að tiltaka við hvað vextirnir miðast séu þeir breytilegir. Svona er þetta í lögunum.

" 34. gr. Lán með breytilegum vöxtum. 

 Ef í samningi um fasteignalán er kveðið á um að byggt sé á viðmiðunargengi, vísitölum eða viðmiðunarvöxtum við ákvörðun breytilegra vaxta er lánveitanda aðeins heimilt að notast við viðmiðunargengi, vísitölur eða viðmiðunarvexti sem eru skýrir, aðgengilegir, hlutlægir og unnt að sannreyna, bæði fyrir aðila samnings og Neytendastofu. Byggist ákvörðun um breytingu á vöxtum ekki á viðmiðunargengi, vísitölum eða viðmiðunarvöxtum skal í samningi um fasteignalán greint frá skilyrðum og málsmeðferð við breytingu á vöxtum. 
 Lánveitandi skal varðveita upplýsingar um sögulega þróun viðkomandi vísitalna og viðmiðunarvaxta, annarra en þeirra sem ákvarðaðir eru og birtir af opinberum aðila. "

[Guðmundur Ásgeirsson, 21.6.2019 kl. 14:05]

Alveg rétt. Lög um fasteignalán til neytenda nr. 118/2016 tóku gildi 1. apríl 2017. Samkvæmt 34. gr. þeirra verða viðmið eða skilyrði vaxtabreytinga að koma fram í samningi.

En um fasteignalán sem voru tekin fyrir þann tíma gilda lög um neytendalán nr. 33/2013 sem tóku gildi 1. nóvember 2013. Samskonar ákvæði er í 2. mgr. 12. gr. þeirra laga:

Í lánssamningi skal koma fram á skýran og hnitmiðaðan hátt:

f. útlánsvextir, skilyrði um beitingu þeirra og, ef við á, vísitala eða viðmiðunarvextir sem geta haft áhrif á upphaflega útlánsvexti, svo og tímabil, skilyrði og málsmeðferð við breytingu á útlánsvöxtum; gildi mismunandi útlánsvextir við mismunandi aðstæður skal veita áðurnefndar upplýsingar um þá alla"

Eins og sjá má er um sömu skilyrði að ræða og í nýrri lögunum þ.e. að viðmið eða skilyrði vaxtabreytinga verða að koma fram í samningi.

Um fasteignalán sem voru tekin á tímabilinu frá 11. janúar 2001 til 1. nóvember 2013 giltu eldri lög um neytendalán nr. 121/1994. Samskonar ákvæði var í 9. gr. þeirra laga:

9. gr. Þó að í lögum þessum sé kveðið á um að neytandi skuli fá upplýsingar um vexti eða fjárhæðir þar sem vextir eru meðtaldir, sbr. 6. gr., kemur það ekki í veg fyrir að aðilar geti samið um að vextir séu að nokkru eða öllu leyti breytilegir. Skal þá greint frá vöxtum eins og þeir eru á þeim tíma sem upplýsingarnar eru gefnar, tilgreint skal með hvaða hætti vextirnir eru breytilegir og við hvaða aðstæður þeir breytast.

Þetta er sama regla þó hún hafi þá verið aðeins öðruvísi orðuð, þ.e. að í samningi verður að koma fram með hvaða hætti og við hvaða aðstæður vextir breytast.

Af þessu leiðir að þegar búið er undirrita samning sem kveður á um tiltekin viðmið eða skilyrði vaxtabreytinga, er óheimilt að breyta þeim eftir á. Gildir þá einu hvort viðkomandi samningur var gerður í gildistíð eldri eða yngri laga um neytendalán eða hinna nýju laga um fasteignalán, sem öll fela í sér innleiðingar á EES-reglum.

Þessi réttarsögulega greining á gildistíma hinna ýmsu laga og ákvæða um breytilega vexti er vonandi nægileg til að varpa skýru ljósi á það, að einhliða geðþóttaákvarðanir um óumsamdar vaxtabreytingar, eru og hafa alltaf verið ólöglegar. Brot gegn þessum lögum geta varðað sektum, bótaskyldu auk þess sem að viðkomandi skilmálar verði óskuldbindandi fyrir neytendur sem þurfa þá jafnvel ekki að borga neina vexti. Kalli stjórn lánveitanda slíkt tjón yfir hann með ólögmætum ákvörðunum er ljóst að það getur valdið verulegu tjóni á hagsmunum lánveitanda og eigenda hans. Þess vegna eru fullkomlega eðlileg viðbrögð við slíkri lögleysu að viðkomandi séu látnir sæta ábyrgð með því að leysa þá frá störfum.

[Þorsteinn Siglaugsson, 21.6.2019 kl. 15:25]

Nei Guðmundur, það er ekki rétt að viðmið þurfi að koma fram í samningi. Skilyrði vaxtabreytinga og málsmeðferð þurfa að koma fram, en það þarf ekki að tiltaka neitt sérstakt viðmið. Þetta merkir að það er ekki skylda að tengja breytilega vexti við eitthvert tiltekið viðmið. Það er ekki annað að sjá en að lánveitandinn hafi talsvert svigrúm þarna. Skilyrðið gæti þess vegna verið það að bankastjórn hafi tekið almenna ákvörðun um vaxtabreytingu og málsmeðferðin að þessi breyting gangi í gegnum eitthvert tiltekið ferli hjá bankanum og sé tilkynnt á ákveðinn hátt. Enda sérðu það þarna sjálfur að fyrst er talað um hvað megi miða við EF vextir byggja á einhverju tilteknu viðmiði og síðan hvers þurfi að gæta ef vextirnir byggja EKKI á einhverju tilteknu viðmiði. 

Rökin sem teflt er fram fyrir ákvörðun VR byggja heldur ekki á neinni vísun til laga heldur á því að stjórnin hafi tekið ákvörðun sem sé ekki í samræmi við yfirlýsingar í kjarasamningum.

[Guðmundur Ásgeirsson, 21.6.2019 kl. 17:21]

Jæja þá er rökþrotið hafið og útúrsnúningarnir sem því venjulega fylgja.

Ég skrifaði ekki bara að viðmið þyrfti að koma fram í samningi, heldur "viðmið eða skilyrði". Ef tiltekið viðmið kemur fram er það bindandi samningur og þá má ekki skipta um viðmið eftir undirritun samnings. Ef ekkert viðmið kemur fram verða að koma fram skilyrði vaxtabreytinga. Ef tiltekin skilyrði koma fram er það bindandi samningur og þá má ekki byggja ákvarðanir um vaxtabreytingar á neinum öðrum skilyrðum en skrifað var undir í samningnum. Ef hvorki viðmið né skilyrði koma fram er samningurinn ólöglegur og því óheimilt að hækka vextina.

Það er kolrangt að almenn (geðþótta)ákvörðun stjórnenda geti fullnægt þessum skilyrðum. Sjá dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 623/2016 þar sem segir orðrétt (með mínum áherslubr.):

"...er ljóst að þegar vegna ákvæðanna í 4. lið skilmála þess um heimild lánveitandans til að endurskoða hæð vaxta af skuld áfrýjandans bar hún ekki fasta, heldur breytilega vexti í skilningi áðurnefndra lagaákvæða. Í samræmi við þau hefði lánveitandanum því borið að tilgreina í skuldabréfinu við hvaða aðstæður mætti beita þessari heimild. Þeim áskilnaði var ekki fullnægt með því að taka aðeins fram að lánveitandinn gæti einhliða ákveðið að breyta hæð vaxta, að það mætti ekki gera fyrr en fimm árum eftir útgáfu skuldabréfsins og síðan aftur á fimm ára fresti og að honum bæri að tilkynna lántaka um slíka breytingu með eins mánaðar fyrirvara, enda sneru þau ákvæði í skuldabréfinu að aðferð til að hrinda í framkvæmd breytingu á vöxtum, en ekki tilefninu til að taka ákvörðun um hana. Um slíkt tilefni var þar ekkert sagt. Þegar af þessum sökum uppfylltu skilmálar skuldabréfsins ekki það skilyrði 2. mgr. 6. gr. og 9. gr. laga nr. 121/1994 að þar yrði að tilgreina við hvaða aðstæður breyta mætti vöxtum af skuld áfrýjandans..."

Auk þess er ég nýbúinn að vinna mál hjá Neytendastofu þar sem reyndi á sömu atriði en þar segir orðrétt í niðurstöðum ákvörðunar nr. 27/2019 frá 12. júní síðastliðnum:

„Frjálsi Fjárfestingarbankinn hf., braut gegn ákvæðum 2. mgr. 6. og 9. gr. laga nr. 121/1994, um neytendalán, með því að tilgreina ekki í skilmálum um endurskoðun vaxta, verðtryggðs veðskuldabréfs, við hvaða aðstæður vextir geti breyst.“

Þú hefur vonandi ekki haldið að ég væri að tjá mig um þessi mál af einhverri vanþekkingu? Jafnvel ef svo er þá talar hæsta einkunn í neytendarétti allavega öðru máli.

Þar sem þú vísar til þess á hvaða rökum ákvörðun VR byggist... Veist þú eitthvað meira en við hin? Hefur þú séð þá ákvörðun með rökstuðningi, sem hvergi hefur birst opinberlega? Ef þú hefur hana undir höndum skora ég á þig að hafa frumkvæði að því að birta hana svo ég geti skoðað hana og eftir atvikum sent VR ábendingu um ofangreind rök ef þau vantar í hana.

[Þorsteinn Siglaugsson, 21.6.2019 kl. 19:17]

Það er alveg óþarfi að æsa sig Guðmundur, þótt þú hafir ekki alltaf rétt fyrir þér.

Niðurstaðan í þessum dómi grundvallaðist á því að í skuldabréfið vantaði að tilgreina við hvaða aðstæður vextir gætu breyst. Ekki að í það vantaði eitthvert viðmið. 

Ef þú fylgdist með fjölmiðlum, þá myndir þú vita að skýring formanns VR á brottvikningu stjórnarmanna félagsins í LV er sú, að með því að samþykkja vaxtahækkun hafi þeir gengið gegn stefnu VR.

[Guðmundur Ásgeirsson, 21.6.2019 kl. 20:00]

Ég er ekkert æstur og alls ekki yfir því að ég hafi rétt fyrir mér. Þvert á móti er ég með rökum að benda þér á í hverju þú hefur rangt fyrir þér.

Niðurstaðan í þessum dómi grundvallaðist á því að vaxtabreytingar lána með breytilegum vöxtum mega ekki vera háðar einhliða geðþóttaákvörðunum.

Stjórn lífeyrissjóðs verslunarmanna hefur viðurkennt að hin umdeilda ákvörðun þeirra hafi byggst á geðþótta, sem er ólöglegt.

Ég virðist fylgjast betur með fjölmiðlum en þú því það kom einmitt fram í máli Ragnars Þórs í viðtali á Bylgjunni í morgun að slík geðþóttaákvörðun væri óréttmæt gagnvart neytendum.

Þess má geta að nú er ég búinn að fá í hendur sýnishorn af núverandi skilmálum lífeyrissjóðsins, og þeir eru ekki aðeins ólöglegir heldur meira að segja á grófari hátt en mig grunaði.

En við getum öll huggað okkur við að það kemur ekki í þinn hlut að úrskurða um þetta heldur þar til gerðra eftirlitsaðila sem í þessu tilviki er Neytendastofa.

[Þorsteinn Siglaugsson, 21.6.2019 kl. 21:54]

Veit ekki hvaða fjölmiðla þú lest, en ég held að það hafi komið skýrt fram að þessi breyting var gerð vegna þess að stjórnin taldi skuldabréfaflokkinn sem miðað var við ekki lengur nægilega áreiðanlegt viðmið við vaxtaákvarðanir. Þú getur auðvitað kallað það geðþóttaákvörðun ef þig langar til þess, en ég hugsa að flestir geri sér grein fyrir að þetta er fullkomlega málefnaleg ástæða.

Endilega deildu þessum skilmálum til fjölmiðla og gerðu grein fyrir því með hvaða hætti þú telur að þeir séu ólöglegir. Ef þessi skoðun þín á við rök að styðjast er það stórfrétt. Ég fylgist spenntur með.

[Guðmundur Ásgeirsson, 21.6.2019 kl. 23:01]

Ég mun gera það. Ekki aðeins við fjölmiðla heldur viðeigandi eftirlitsstjórnvöld. Fylgstu endilega spenntur með því. Góðar stundir.

[Sigurður Kristján Hjaltested, 22.6.2019 kl. 16:30]

Tek undir með Guðmundi og sérstaklega í fyrstu athugasemd.

Reyndar er Styrmir með allt sem segja þarf um þetta stjórnarbull..

http://styrmir.is/entry.html?entry_id=2236805

M.b.kv.

[Guðmundur Ásgeirsson, 25.6.2019 kl. 00:41]

"Ég mun gera það. Ekki aðeins við fjölmiðla heldur viðeigandi eftirlitsstjórnvöld."

Núna er ég búinn að því um leið og helgin var liðin og mánudagur rann upp. Hvað hefur þú annars gert í málinu?