Við skulum ekki vaka um dimmar nætur - erindi flutt á útifundi samtakanna Frelsi og ábyrgð á Austurvelli í dag

Við könnumst flest við kvæði Jóhanns Sigurjónssonar, Sofðu unga ástin mín. Ófá íslensk börn hafa sofnað út frá því í gegnum tíðina. Þetta er kvæðið sem Halla kona Eyvindar syngur fyrir dóttur sína undir lok leikritsins um Fjalla-Eyvind. En það er svolítið merkilegt að meðan fyrsta erindið hefur orðið klassísk barnagæla eru síðari erindin full af óhugnaði, þau lýsa hugarástandi þess sem hefur orðið örvæntingu og sjúklegum ótta að bráð: 

Það er margt sem myrkrið veit
Minn er hugur þungur
Oft ég svartan sandinn leit
Svíða grænan engireit
Í jöklinum hljóða dauðadjúpar sprungur

Belgíski sálfræðiprófessorinn Matthias Desmet hefur lýst því ástandi sem ríkt hefur síðan kórónakreppan hófst með hugtakinu mass-hypnosis, sem þýða mætti á íslensku sem fjöldadáleiðslu eða múgsefjun: Í samfélagi þar sem tilgangsleysi, einangrun og kvíði fyrir framtíðinni og fyrir lífinu vinna sífellt á, getur tilkoma nýrrar ógnar hrundið af stað sjálfsprottinni sefjun, segir Desmet. Kvíðinn fær skyndilega viðfang – veiruna hræðilegu. Einangrunin er rofin; við erum öll í þessu saman. Lífið öðlast langþráðan tilgang; að vinna sigur á ógninni. „Hin sameiginlega barátta gegn veirunni skapar eins konar vímu sem leiðir til þess að sýnin á veröldina þrengist gríðarlega; öllu öðru, svo sem neikvæðum afleiðingum baráttunnar, er ýtt til hliðar“ heldur hann áfram. Það kemst ekkert að nema veiran og óttinn við hana, veira sem á endanum er álíka hættuleg og pestirnar sem gengu yfir heiminn 1957 og 1968, en fæstir kannast lengur við, eins og sagnfræðingurinn Niall Ferguson gerir grein fyrir í nýjustu bók sinni. 

Staðfestingarnar sjáum við allt í kringum okkur: Öllu sem ýtir undir óttann er tekið opnum örmum. Staðreyndir, röksemdir og gögn hætta að skipta máli. Alvarleikinn hættir að skipta máli (engu breytir þótt dánarhlutfall sé komið langt niður fyrir dánarhlutfall inflúensu, þröskuldurinn færist bara sífellt neðar). Þeir sem efast eru óvinir sem verður að þagga niður í. En þeir sem viðhalda óttanum hljóta goðum líka stöðu í huga hinna dáleiddu. Líkt og Desmet segir verður sefjunin sjálf á endanum sjálfstætt markmið, hluti af sjálfsmyndinni. „Ég er veiran, veiran er ég.“ Þannig lýsti Óttar Guðmundsson geðlæknir sálarástandi þess dáleidda í viðtali fyrir ári síðan. 

Og siðferðilegu afleiðingarnar eru grafalvarlegar. Sá dáleiddi sér ekkert nema viðfang óttans. „Dóttir mín spurði, dey ég ef ég fer út?“ sagði ung kona sem var fangelsuð í sóttkví í tæpan mánuð í viðtali við RÚV í haust. „Það deyja fimm manns á dag í Danmörku“ sagði maður um daginn í athugasemd í umræðuþræði, og var að svara ábendingu um að Danir væru að komast út úr krísunni. Í raun og veru deyja 150 manns í Danmörku á dag. En hinir 145 sem ekki deyja úr kórónaveirunni skipta hins vegar engu máli í huga þess dáleidda. Milljónirnar sem deyja úr hungri vegna lokana og hindrana um heim allan skipta engu máli. Ekkert skiptir máli annað en þessi eina veira og að viðhalda og næra óttann við hana. Það er furðuleg mótsögn fólgin í því hvernig öll samkennd, samúð og tillitssemi gagnvart öðrum hverfur, um leið og samstaðan og sjálfsfórnarviljinn í baráttunni við óvininn styrkist. 

Nú er þrýst sem aldrei fyrr á foreldra að láta bólusetja heilbrigð börn við pestinni. Bóluefnin virðast duga vel, í bili amk., til að hindra alvarleg veikindi meðal aldraðra og annarra sem eru í raun og veru í hættu. En hins vegar hlaðast upp rannsóknir sem sýna að fyrir heilbrigð börn og ungt fólk er áhættan af bólusetningunni meiri en af pestinni. Í Bandaríkjunum eru dauðsföll vegna bólusetninga gegn kórónaveirunni fimmtíu sinnum fleiri á hverja þúsund einstaklinga en vegna allra annarra bólusetninga á síðustu árum. Hérlendis er tíðni alvarlegra aukaverkana þegar allt að þúsund sinnum hærri en áður var talið ásættanlegt. En ekkert heilbrigt barn, 4-11 ára, hefur hins vegar látist úr Covid-19 í Þýskalandi samkvæmt nýrri rannsókn og alvarleg veikindi eru nær óþekkt. Ekkert barn á þessum aldri hefur lagst á spítala hérlendis. Og bólusetningin hindrar ekki einu sinni dreifingu veirunnar eins og sést glöggt nú þegar líkur á smiti eru orðnar langmestar hjá bólusettum. 

Franska læknaakademían hefur nýverið mælt gegn bólusetningu heilbrigðra barna. Finnska lýðheilsustofnunin hefur tekið sömu afstöðu, ráðgjafarnefnd breskra stjórnvalda sömuleiðis. 

Ekkert af þessu breytir samt neinu í huga áróðursmeistaranna, þeirra sem básúna ýkjur og ósannindi í fjölmiðlum, dag eftir dag, ekki af illvilja, heldur vegna þess að þau hafa alveg misst tengslin við veruleikann. Ein þeirra lýsti því í blaðaviðtali í vikunni að hún biði milli vonar og ótta eftir því að fjögurra ára barn hennar kæmist í bólusetningu á fimm ára afmælisdeginum sínum í maí. Og tók fram að á hennar heimili væri sko engin rörsýn. Já, sæll! 

En bólusetningar barna eru aðeins nýjasta skrefið á vegferð sem hefur staðið í bráðum tvö ár og einkennst af algeru skeytingarleysi um velferð yngstu kynslóðanna. Skólum er lokað, sem kemur verst niður á börnum sem standa höllustum fæti. Jafnvel ungbörn eru þvinguð til að bera grímur sem hindra að þau læri að þekkja svipbrigði annarra, koma í veg fyrir að þau læri á lífið. Börn eru einangruð, bannað að leika sér saman, og hrædd stöðugt með því að eðlilegt líf þeirra sé ógn við hina öldruðu, hina fullorðnu. 

Í heilbrigðu samfélagi eru það börnin sem allir leggjast á eitt um að vernda þegar ógn steðjar að. Börnin eru framtíðin. Það er einhver djúpstæður óhugnaður við samfélag sem fórnar þeim ungu, framtíð þeirra, heill og hamingju, í máttlausum tilraunum til að framlengja líf þeirra gömlu, kannski aðeins um fáeina mánuði, og sem harðlokar augum og eyrum fyrir afleiðingunum. 

Börnin eru ekki lengur framtíðin. Eðlilegt líf barnsins er ógn. Börnin eru bara smitberar! 

Fyrr á tímum var vetrarmyrkrið uppspretta hræðslu og kvíða. Í myrkrinu bjuggu draugar, tröll og aðrar óvættir og mörgum var myrkfælnin erfið. Sefjunin hefur um margt svipuð áhrif og það að stara út í myrkrið í ótta og örvæntingu. Það er hættulegt að vaka um dimmar nætur. 

En það er hægt að vakna af sefjuninni þótt það sé ekki auðvelt. Leiðin til þess er í gegnum minnið, segir frægasti núlifandi heimspekingur Ítala, Giorgio Agamben. Það er minnið sem hjálpar okkur að gera viðfang óttans óvirkt - að muna og endurlifa tilveru okkar í heiminum, með öllum veirunum og sýklunum, öllum hættunum sem okkur eru búnar á hverjum degi, áður en blindur ótti við eina þeirra tók öll völd í lífi okkar. 

Áður en þú mætir með barnið þitt til að þiggja lyfjameðferð sem það hefur enga þörf fyrir og komið er í ljós að er alveg gagnslaus, en getur skaðað barnið, jafnvel alvarlega, hvet ég þig til að setjast niður og endurlifa stundirnar sem þú áttir með barninu nýfæddu, í heimi fullum af hættum - því heimurinn er nýfæddum börnum afar hættulegur - stundir sem einkenndust samt ekki af hræðslu heldur af hamingju. Lifðu þessar stundir upp á nýtt. Og hjálpaðu öllum foreldrum sem þú þekkir að gera það líka. 

Og hafir þú raulað kvæði Jóhanns Sigurjónssonar við vögguna, veltu því þá líka fyrir þér hvers vegna þú söngst bara fyrsta erindið, eins og við gerum flest: 

Sofðu unga ástin mín
Úti regnið grætur
Mamma geymir gullin þín
Gamla leggi og völuskrín
Við skulum ekki vaka um dimmar nætur

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 30.12.2021 kl. 20:41]

Amen.

[Ari Tryggvason, 3.1.2022 kl. 22:44]

Einstaklega áhugavert. Sé að Matthias Desmet er á "The Covid World", náungi sem greinilega er áhugavert að kinna sér og væntanlega einnig ítalska heimspekinginn, Giorgio Agamben. Manni kemur í hug einn að frumkvöðlum almannatengsla eða sem umorðaði það úr áróðri, Edward Bernays: 

Merkileg heimildarmynd þar sem Bernays er kinntur til sögunnar eftir Adam Curt; "The Century of the Self" og fleiri.

Ég þakka fyrir.