Alvarlegur markaðsbrestur á fullkomnum einokunarmarkaði!

Stundum rata undarlegustu villur á síður fjölmiðla. Eina slíka er að finna í grein eftir Unu Jónsdóttur, hagfræðing og deildarstjóra leigumarkaðsmála hjá Íbúðalánasjóði, sem nýverið birtist á Kjarnanum, sjá hér.

Í greininni er varpað fram þeirri spurningu hvað teljist eðlileg leiga. Fullyrt er að vegna þess að húsnæði sé nauðsynjavara sé ólíklegt að fari leiguverð fram úr greiðslugetu leigjenda myndi verðið lækka, jafnvel þótt markaðurinn væri fullkominn. Að lokum er lagt til að samdar verði leikreglur sem, í ljósi umfjöllunarefnisins, verður að ætla að höfundur geri ráð fyrir að hafi þann tilgang að koma á einhvers konar opinberri stýringu á leiguverði.

Nú er það svo í fyrsta lagi, að nauðsynjavörur eru keyptar og seldar á markaði. Matvara er ágætt dæmi. Þrátt fyrir þetta fer verð þessara vara ekki fram úr greiðslugetu kaupendanna.

Ástæðan er auðvitað sú að á flestum mörkuðum ríkir samkeppni. Hækki einn aðili á markaðnum verð úr hófi fram snúa neytendur sér einfaldlega til annarra sem bjóða hagstæðara verð.

Nánar tilgreint eru villurnar sem greinarhöfundur gerir í megindráttum þrjár:

Í fyrsta lagi gerir hún ráð fyrir að markaðir með nauðsynjavörur séu einhvern veginn eðlisólíkir mörkuðum með aðrar vörur, en það eru þeir vitanlega alls ekki (auk þess sem það er í sjálfu sér alltaf álitamál hvað telst nauðsynjavara og hvað ekki, en látum það liggja milli hluta).

Í öðru lagi skjöplast henni illilega á notkun hugtaksins fullkominn markaður. Fullkominn markaður er nefnilega í eðli sínu þannig að á honum ræðst verð algerlega af framboði og eftirspurn. Annars væri hann ekki fullkominn.

Að lokum virðist greinarhöfundur ranglega gefa sér þá forsendu að á hinum meinta "fullkomna" húsnæðismarkaði ríki í raun og veru einokun. Aðeins með þessu móti er hægt að leiða þá niðurstöðu af forsendunni að ef ekki komi til inngrips opinberra aðila muni verð fara fram úr greiðslugetu kaupendanna.

Nú er það vissulega svo að sumir markaðir eru ófullkomnir, á sumum mörkuðum ríkir fákeppni eða jafnvel einokun, sem veldur því að inngrip kunna að vera nauðsynleg. En íslenskur leigumarkaður er langt frá því að vera þannig. Meginvandi leigumarkaðarins er kannski fremur sá að framboðshliðin er ákaflega óstöðug og dreifð annars vegar og hins vegar að eftirspurn eftir húsnæði til útleigu til ferðamanna hefur vaxið gríðarlega hratt og þar með takmarkað framboð húsnæðis á almennum leigumarkaði.

Þessi lykilatriði verður að hafa í huga þegar þörf fyrir inngrip í leigumarkaðinn er metin. Það er líka skynsamlegt að hafa á hreinu þau grundvallaratriði hagfræðinnar sem ég hef bent hér á, þ.e. að átta sig á hvað hugtakið fullkominn markaður merkir, að gera sér glögga grein fyrir muninum á samkeppnismarkaði, fákeppnismarkaði og einokunarmarkaði og að hafa í huga að það er samkeppnisumhverfið sem gerir markaði ólíka, ekki það hvort varan sem gengur kaupum og sölum á þeim er nauðsynjavara eða ekki.